Eigum við að halda í sjálfstæðið eða ganga í ESB?

Ef Færeyingar spyrðu okkur álits um, hvort þeir ættu að sækjast eftir sjálfstæði, hverju ættum við að svara þeim? Hver var íbúatala Íslands 1800? Íslendingar voru 47.240 þá – eða um það bil jafnmargir og Færeyingar eru núna.

 

Ef íbúar Nýfundnalands spyrðu okkur sömu spurningar, hverju ættum við að svara þeim? Hve margir eru íbúar Nýfundnalands og Labrador? Þeir eru um 500-600 þúsund á mun stærra svæði en Ísland eða 370 þús km².

 

Kæru landar mínir.

Við höfum notið fulls sjálfstæðis síðast liðin 64-65 ár eða frá 1944 til 2009. Frá 1918 til 1944 nutum við heimastjórnar, en árið 1874 fengum við eigin lög útgefin af konungi Danaveldis. Frá 1874 til 1944 eru 70 ár, en við hófum baráttu okkar fyrir sjálfstæði enn fyrr eða í raun með Fjölnismönnum og stofnanda Nýrra félagsrita 1841, Jóni Sigurðssyni. Með öðrum orðum hefur það tekið okkur um það bil eina öld að öðlast sjálfstæði.

Hve langan tíma tók það okkur að afsala okkur sjálfstæðinu í kringum árið 1262? Það gerðist ekki á einum degi og ekki einu ári. Það var ekki einu sinni að fullu afstaðið árið 1262, heldur liðu áratugir þar til við misstum sjálfstæði okkar að fullu. Það gerðist um leið og við misstum tök á efnahagsmálum okkar, sem var ekki fyrr en á næstu öld á eftir, 14. öldinni.

En hvernig var aðdragandinn að afsali sjálfstæðis okkar og hver var ástæðan? Þetta er erfið spurning segja menn, ef þeir vita ekki svarið og þannig er einnig varið um mig. Ég veit ekki svarið, en ég ætla að reyna að nálgast það í eftirfarandi umfjöllun.

 

Í ritröðinni “Saga Íslands III. bindi” frá 1978 birtu Sigurður Líndal prófessor og Björn Þorsteinsson ritið “Lögfesting konungsvalds”. Í inngangi eru tíundaðar ýmsar ástæður þess að Íslendingar sameinuðust norska ríkinu, en þar er þó fyrst og fremst rakinn aðdragandi þess og hinir ýmsu þræðir, sem tengdu saman Noreg og Ísland.

Meðal annars sótti kirkjuvaldið sína biskupa til Niðaróss og var háð Noregi á ýmsan annan hátt. Ýmsir helztu veraldlegu höfðingjar á Íslandi höfðu gerzt handgengnir Noregskonungi og voru hirðmenn hans. Það þýddi, að þeir höfðu unnið konungi hollustueiða og voru háðir honum. Margt fleira er tínt til í þessum afbragðsgóða kafla Sigurðar og Björns um aðdragandann.

En hin raunverulega ástæða kemur fram síðar í ritinu í kaflanum “Noregskonungur hylltur”. Þar eru rakin efnisatriði Gamla sáttmála og þótt hvergi sé til yngra afrit af honum en frá 16. öld eru þau trúlega rétt, þar eð um mikilvægasta skjal Íslendinga var að ræða.

 

Efni Gamla sáttmála.

Efni Gamla sáttmála er eftirfarandi:

 

1.  Það er sammæli bænda fyrir norðan land og sunnan, að þeir játa ævinlega skatt herra Hákoni konungi og Magnúsi konungi, land og þegna með svörnum eiði, tuttugu álnir hver sá maður, sem þingfararkaupi á að gegna. Þetta fé skulu saman færa hreppstjórar og til skips og fá í hendur konungs umboðsmanni og vera þá úr ábyrgð um það fé.

2. Hér í mót skal konungur láta oss ná friði og íslenzkum lögum.

3.  Skulu sex skip ganga af Noregi til Íslands tvö sumur hin næstu, en þaðan í frá sem konungi og hinum beztu bændum landsins þykir hentast landinu.

4.  Erfðir skulu upp gefast í Noregi fyrir íslenzkum mönnum, hversu lengi sem þær hafa staðið, þegar réttir arfar koma til eða þeirra umboðsmenn.

5.  Landaurar skulu upp gefast.

6.  Slíkan rétt skulu íslenzki rmenn hafa í Noregi sem þá er þeir hafa beztan haft og þér hafið sjálfur boðið á yðrum bréfum og að halda friði yfir oss, svo sem guð gefur yður framast afl til.

7.  Jarlinn viljum vér yfir oss hafa, meðan hann heldur trúnað við yður, en frið við oss.

8.  Skulum vér og vorir arfar halda allan trúnað við yður, meðan þér og yðrir arfar halda við oss þessa sáttargjörð, en lausir, ef hún rýfst, að beztu manna yfirsýn.

 

Í fyrstu grein er fjallað um skyldur Íslendinga gagnvart Noregskonungi, en það eru þó miklu fremur greinar 2 – 8, sem vekja athygli.

 

Í grein 2 er talað um frið, en með Gamla sáttmála lýkur Sturlungaöld – einum mesta ófriðartíma í Íslandssögunni. Enginn hefur getað tryggt frið fram að þessu og eina leiðin, sem menn sjá, er að fela það nýjum konungi.

Í 3. grein opinberast erfiðleikar í aðdráttum með skipum, en árin 1215 og 1243 lögðu Skúli jarl og Hákon konungur farbann á Ísland, þannig að með sáttmálanum virðast samgöngur tryggðar.

Í 4. grein endurspeglast efnahagsþvinganir Noregskonungs í því, að Íslendingar gátu ekki erft frændfólk sitt í Noregi fyrr en Gamli sáttmáli tók gildi.

Grein 5 tekur á skatti Noregskonungs á Íslendinga, sem fóru utan til Noregs. Með þessari grein er hann aflagður. Má leiða líkur að því, að hirðmenn konungs hafi notið ýmissa fríðinda, svo sem skattfrelsis eða jafnvel náð að erfa frændfólk og forfeður. Og því var það mjög algengt, að íslenzkir höfðingjar gerðust hirðmenn Noregskonungs.

Í 6. grein er hnykkt á réttindum Íslendinga, sem fram koma í 4. og 5. grein um skatta og erfðir, en með þessari grein er sett undir ýmsa aðra hugsanlega leka, þannig að þeir njóti allra þeirra réttinda, sem Norðmenn njóta í Noregi.

Grein 7 tryggir, að það sé einn æðsti valdsmaður staðsettur á Íslandi, en ef hann af einhverjum ástæðum nýtur ekki trausts Noregskonungs, missir hann völdin. Með þessu eru hindraðir frekari flokkadrættir og valdabarátta.

8. grein inniheldur möguleg uppsagnarákvæði, en þau eru fremur loðin rétt eins og grein 3 um skipakomurnar.

 

Hvað hefur Gamli sáttmáli að gera með ESB?

Í báðum tilvikum er beitt efnahagslegum þvingunum til að ná heildaryfirráðum – færa fleiri svæði undir eitt valdsvið. Yfirlýst stefna ESB er að verða að einni stjórnskipulegri heild eins og kom fram í Mastricht-samkomulaginu, en það var reyndar fellt einmitt af þeirri ástæðu. Stjórnskipuleg heild – hvað þýðir það? Það þýðir eitt sambandsríki með sameiginlegt þing, sameiginlega framkvæmdastjórn og sameiginlegan gjaldmiðil. Með öðrum orðum er um að ræða sjálfstætt sambandsríki, sem er efnahagslega sjálfstætt rétt eins og Kanada, Bandaríkin og fyrrverandi Sovétríkin.

En í hverju eru efnahagslegar þvinganir ESB fólgnar? Bezt þekkjum við ósk ESB um að fá yfirráð og stjórn fiskimiða okkar Íslendinga. Ýmsar undanþágur eru gerðar á réttindum okkar vegna þess að við tilheyrum EES, en við njótum þó ekki fullrar aðildar að ESB. Mörg ákvæði eru um, að ýmsar iðnaðarvörur skulu CE-merktar til að vera viðurkenndar, jafnvel þótt hliðstæðar bandarískar eða kínverskar vörur séu sízt lakari. Þetta hefur komið mjög skýrt í ljós við byggingu Alcoa-álversins í Reyðarfirði þar sem reynzt hefur nauðsynlegt að skipta út ýmsum tækjum út fyrir CE-merktan búnað. Má nefna þar rafvélar, stýringar, ljósabúnað o.s.frv. Þetta hefur skapað töluvert óhagræði og kostnað, sem er ekki öllum ljós. Ekki má gleyma gjaldmiðlinum. Skilyrði fyrir að sækja um að nota evru er að vera fullgildur aðili að ESB.

 

Nýfundnaland-Labrador.

En gerir nokkuð til, þótt við sameinumst ESB? Og er ekki einber gróði að því?

Nýfundnalandsmenn segja aðra sögu af sínum viðskiptum við Kanadamenn. Þar sannast hið fornkveðna: Sjálfs er höndin hollust. Um leið og Nýfundnaland hafði sameinast Kanada breyttust áherzlur og þær urðu heildrænar – fyrir Kanada. Sjávarútvegurinn hætti að skipta eins miklu máli og áður. Erlendum þjóðum leiðst að veiða innan fiskveiðisvæða Nýfundnalands, þannig að rányrkja var stunduð þar áratugum saman og nú er svo komið, að þar er útvegur með öllu óarðbær. Helzta iðja fólks í gömlu fiskiþorpunum er núna að vera leiðsögumenn fyrir ferðamenn, sem koma að virða fyrir sér forna frægð og hlusta á sögur heimamanna.

Nýjar olíulindir eru hugsanlega í efnahagslögsögu Nýfundnalands, en þær verða nýttar í þágu sambandsstjórnarinnar, sem auðvitað fjármagnar rannsóknir, því að heimamenn hafa nú orðið ekki bolmagn til neins. Þeir eru orðnir ölmusumenn í eigin landi og það versta er, að þeir geta sjálfum sér um kennt. Nýfundnalandsmenn sameinuðust Kanada á árunum 1946-1949, fimm árum eftir að við Íslendingar stofnuðum okkar lýðveldi 1944.

 

Á árunum 1934 til 1949 stjórnaði sex manna ríkisstjórn með þrem fulltrúum frá Bretaveldi og þrem frá Nýfundnalandi. Ástæður þessa stjórnarforms voru efnahagsskuldbindingar, sem lögformleg stjórn hafði undirgengist, en réði ekki lengur við og því var þessi þrautalending valin. Að endingu var ákveðið að fela sambandsstjórn Kanada að fara með öll mál Nýfundnalands og Labradors.

 

Af ofansögðu sést, hve náin tengsl eru á milli efnahagslegs sjálfstæðis og formlegs sjálfstæðis. Ef annað hvort hverfur rýrnar hinn hluti sjálfstæðisins og því getur hvorugt án hins verið.

Heimildir:

1. http://www.geocities.com/Yosemite/Rapids/3330/constitution/comm.htm
2. Saga Íslands – Lögfesting konungsvalds e. Sigurð Líndal og Björn Þorsteinsson, 1978.